wtorek, 7 października 2025

POLONIZACJA DORNBACH CZ.2

Przed 1870 rokiem małżeństwa wewnątrz społeczności kolonistów sprzyjały migracji pomiędzy Dornbachem, a innymi niemieckojęzycznymi osadami w Galicji. Ten proces ustał w latach 1885-1890, przy równoczesnym wzroście liczby małżeństw mieszanych. W Dornbachu pojawiają się Polacy z Ulanowa, a równocześnie potomkowie pierwszych osadników z końca XVIII wieku wyjeżdżają m.in. do Wiednia.

Nie można nie wspomnieć, że pojedyncze małżeństwa mieszane pojawiły się już wcześniej m.in. Magdaleny Kahl z Tomaszem Zajączkowskim [1841], Jerzego Hausnera z Marianną Drzałowską [1847] i Karola Józefa Hausnera z Franciszką Bochenek [1861]. Później takich związków było już zdecydowanie więcej m.in. Marianny Beigert z Józefem Wołoszczukiem [1873], Filipa Hausnera z Albiną Kuczera [1875], Marianny Hausner z Henrykiem Korczyńskim [1890], Jana Hausnera z Marianną Jamroży [1891] czy Adama Hausnera z Antoniną Czarnota. Również wcześnie Polacy występują jako rodzice chrzestni dzieci osadników. Stąd też mogły się pojawiać obok Heinricha, Josepha, Georga polskie imiona. Wśród potomków pierwszego pokolenia rodziny Franza Hausnera niespodziewanie został wpisany Wojciech.

Silna konkurencja gospodarcza z ludnością pochodzenia żydowskiego sprawiała, że gospodarze z Dornbach szukali powiększenia swojego potencjału ekonomicznego w małżeństwach z Polkami pochodzącymi z bogatych rodzin z małych miasteczek. Wysyłając synów na studia potomkowie osadników często byli zmuszania do sprzedaży części majątków, które trafiały w ręce Polaków. Szybciej polonizacji ulegały rodziny słabsze ekonomicznie. I oczywiście nie mozna zapomnieć o czynniku wyznaniowym. Dornbach był osadą rzymsko-katolicką co sprzyjało bliskim kontaktom i tworzeniu związków rodzinnych z polską ludnością tego samego wyznania.

Można w kontekście przedstawionych bardzo ogólnie uwag Karaska postawić hipotezę tłumaczącą dlaczego bardzo trudna do ustalenia jest lista osadników z roku 1786, a także ich miejsce pochodzenia. Nie odnajdują się dokumenty z tamtego czasu. Ludwig Schneider, który w swojej pracy o kolonizacji józefińskiej podaje listy osadników z blisko 130 kolonii nie pisze o Dornbach [Das Kolonisationswerk Josefs II in Galizien, Poznań 1939]. Dornbach jest wymieniany w ogólnych zestawieniach.

Czy możliwa jest sytuacja, w której niemieccy autorzy - jako jedyni opisujący kolonizację w Galicji - nie uznawali już Dornbachu jako osady niemieckiej [zresztą w 1939 zmieniono jej nazwę na Tarnawiec]? W 1940 roku mieszkańcy Dornbachu - mimo niemieckich nazwisk nie zostali przesiedleni do Wielkopolski w ramach projektu Himmlera mającego nasycić niemczyzną tamten obszar włączony do Rzeszy. Możliwe, że potomków osadników uważano za zbyt polskich - nie nadawali się do realizacji programu germanizacji. Ich nazwiska zniknęły z kart historii. Albin Hausner, w czwartym pokoleniu potomek Franza Hausnera, na początku lat 40.tych odmówił niemieckiemu okupantowi wpisu na reichslistę i zaangażował się w struktury Polski Podziemnej. W 1943 roku został zamordowany w Auschwitz. 

Zachowało się jedynie to jest wynikiem pasji przedstawicieli poszczególnych rodzin, a wśród nich Feldmanów, Milli, Krach, Schoenborn, Hausner.

piątek, 3 października 2025

POLONIZACJA DORNBACH

Na stronie www.erinnern.at/media znajdziemy tekst Alexandra Pinkwinklera, historyka, profesora uniwersytetu w Wiedniu, Assimilation und Dissimilation in der "Bevolkoerungsgeschichte". Autor rozważa szerszy problem ale interesujący jest fragment dotyczący osady Dornbach (Tarnawca) koło Leżajska. Przywołane są tutaj artykuły Alfreda Karaska publikowane w latach 1934-1935 na łamach wychodzącego w Poznaniu "Deutsche Monatshefte in Polen".

Ramy czasowe badań Karaska obejmowały okres od lat 60.tych XIX wieku. Wtedy zarysowały się pierwotne przyczyny późniejszej "degermanizacji" Dornbachu. Karasek pisze o napływie nowych mieszkańców oraz o małżeństwach mieszanych polsko-niemieckich. Karasek pisał zgodnie z obowiązującą niemiecką doktryną i dlatego wyłania się z jego tekstu przekonanie o historycznej wyższości kulturowej galicyjskich Niemców nad otaczającym ich środowiskiem słowiańskim i żydowskim w Europie Środkowo-Wschodniej, niemożliwej do zatarcia lub zrównoważenia. Takie poczucie wyższości mieli koloniści z Palatynatu.

I dalej Karasek zwraca uwagę, że bogatsza część ludności wiejskiej podnosząca poziom życia na płaszczyźnie ekonomicznej alienowała się od reszty. Prawo dziedziczenia pozwalające na przenoszenie gospodarstwa rolnego na tylko jednego spadkobiercę chroniło gospodarstwo przed podziałem na mniejsze działki, ale równocześnie powodowało, że młodsi synowie w trzecim-czwartym pokoleniu osadników migrowali.

Sytuacja uległa zmianie od wspomnianych lat 60.tych. Rozwój gospodarczy doprowadził do gromadzenia majątku w rękach poszczególnych gospodarzy, ale równocześnie do rozluźniania norm obyczajowych. Przestawali się czuć rolnikami, zatrudniali pracowników najemnych, a sami mieli swobodę w innych zajęciach. Często przesiadywali w karczmach-tawernach. Według Karaska wzrost poziomu życia prowadził do "nadprodukcji inteligencji". Wykształceni synowie rolników wyjeżdżali do Lwowa, Krakowa, Wiednia osłabiając "żywioł niemiecki" m.in. w Dornbachu. Przyjmowali polskie wpływy kulturowe. W 1939 roku w Dornbachu, który już wtedy stał się Tarnawcem, odbył się "zjazd inteligencji" pochodzącej z tej osady.

Swoją rolę odgrywała szkoła. W 1788 utworzono szkołę dla dzieci osadników z Dornbachu. Uczono w niej w języku niemieckim. Pierwszy nauczyciel-kierownik pochodził z kolonii Wildenthal. W latach 1819-1873 byli to potomkowie osadników - Johannes Feldman i Adam Krach. Później, sądząc po nazwiskach, kierownikami szkoły byli już nauczyciele polscy. Do 1868 roku spadała też liczba uczniów. Było ich wtedy 40 na 596 zobowiązanych do nauki. Wielu mogło uczęszczać do szkół w otoczeniu Dornbachu - m.in. do Kuryłówki, Leżajska, Brzyskiej Woli. To na pewno miało wpływ na zanik związków z "niemczyzną".

c.d.n.  

POLONIZACJA DORNBACH CZ.2

Przed 1870 rokiem małżeństwa wewnątrz społeczności kolonistów sprzyjały migracji pomiędzy Dornbachem, a innymi niemieckojęzycznymi osadami w...